2014.03.09 – Andrzej Poraniewski – Kobiety – bohaterki Polski podziemnej

KOBIETY W PODZIEMIU.

Gościem kolejnych posiad, które odbyły się 09 marca 2014r.o godz. 15.00 w Galerii pod Groniem był Andrzej Poraniewski, lekarz pediatra, miłośnik historii zwłaszcza II wojny światowej.

Andrzej Poraniewski mówił o „Kobietach-bohaterkach Polski Podziemnej”, a głównie o jednej z nich – Elżbiecie Zawadzkiej.

Elżbieta Zawacka urodziła się 19.03.1909r. w Toruniu, po ukończeniu tamże niemieckiej szkoły podstawowej i zdaniu matury w Żeńskim Gimnazjum Humanistycznym ukończyła studia matematyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przed II wojną światową uczyła w szkołach średnich najpierw w Sępolnie, następnie od 1935r. w Tarnowskich Górach. Jednocześnie działała społecznie zaczynając jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet aby w 1937r. objąć  funkcję komendantki Rejonu Śląskiego PWK w Katowicach. 02.09.1939r. opuszcza Katowice ewakuując się w rejon Lublina do, którego przybywa 10.09.1939r., następnie dalej do Lwowa, gdzie zostaje żołnierzem Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej, walcząc w obronie Lwowa. Jednym z zadań, które wykonują żołnierze Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej jest napełnianie butelek z benzyną, które następnie wykorzystywano do zwalczania czołgów nieprzyjaciela szerzej znane jako „koktajle Mołotowa”. Po zaciętych walkach, Lwów zostaje najpierw zajęty przez wojska niemieckie, a następnie na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow oddany pod jurysdykcję Armii Czerwonej. Elżbieta Zawacka przedostaje się do Torunia. Pod koniec października 1939r. wyjeżdża do Warszawy, gdzie wstępuje do organizacji Służba Zwycięstwu Polsce przemianowanej na Związek Walki Zbrojnej, a następnie na Armię Krajową, w której 02.11.1939r. zostaje zaprzysiężona pod pseudonimem „Zelma”. Następnie dostaje polecenie wyjazdu na Śląsk,  gdzie organizuje komórki wywiadowcze i łączności, którymi kieruje do końca 1940r. Pod koniec 1940r. została przeniesiona do Warszawy, jako kurierka KG ZWZ-AK  pod pseudonimem „Zo”, stała się prawdziwą legendą kurierów w okupowanej Europie. Była organizatorką szlaków zachodnich dla innych kurierów. Od 1941r. posługując się fałszywymi dokumentami przekraczała granice ponad sto kilkadziesiąt razy przenosząc pieniądze, wiadomości i meldunki szkoliła też innych kurierów. Pełniła też funkcję zastępcy szefa ,,Zagrody” – Działu Łączności Zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej AK. Jej najsłynniejszy rajd emisariuszki  wiódł poprzez Niemcy, Austrię, Francję i Hiszpanię do Anglii. Przed wyjazdem spotkała się z gen. Grotem-Roweckim , w Londynie z gen. Sikorskim. ,,Zo” była jedyną kobietą – ,,cichociemną”. Na własną prośbę powróciła na spadochronie do okupowanego kraju. 10 września 1943 r. wraca do pracy kurierskiej.  Po wielkiej wpadce 06.03.1944 r. i aresztowaniu ok. 1000 osób udaje się jej zgubić śledzących ją gestapowców i po udanym skoku z jadącego pociągu, zostaje wycofana z działalności kurierskiej i przeniesiona do dalszej służby w dowództwie Wojskowej Służby Kobiet. Niemcy poznali jej nazwisko i po aresztowaniu całej jej rodziny okupację przeżyła tylko siostra. W czasie Powstania Warszawskiego walczy w strukturach Armii Podziemnej, a po jego upadku 02.10.1944 r. wychodzi z Warszawy i przez Częstochowę dostaje się do Krakowa, gdzie organizuje sieć łączności. Wraca również do pracy kurierskiej organizując działalność kurierską na trasie do Szwajcarii. W tym czasie kursuje prawie po całej Europie Środkowej od Danii do Szwajcarii, pomogła również Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu w wywiezieniu do Anglii materiałów z Powstania Warszawskiego. Po demobilizacji krótko działa w konspiracji antykomunistycznej, jednak już w 1946 r. podejmuje pracę w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przy Ministerstwie Obrony Narodowej. Od 1948 pracowała jako nauczycielka w Łodzi, Toruniu i Olsztynie. 5 września 1951 została aresztowana przez UB i po procesie skazana na 10 lat więzienia. Na wolność wyszła 24 lutego 1955. Wróciła do pracy w szkolnictwie, ucząc w szkołach w Sierpcu i Toruniu, nie zaniedbując jednak samodzielnej nauki. W 1965 uzyskała doktorat nauk humanistycznych na Uniwersytecie Gdańskim i pracowała tam jako adiunkt. Po uzyskanej w 1972 habilitacji wróciła do Torunia, gdzie podjęła pracę w Instytucie Pedagogiki i Psychologii UMK. Była założycielką Zakładu Andragogiki, który na skutek represji SB został zlikwidowany w 1978r. – po tym zdarzeniu odeszła na emeryturę. W 1995r. uzyskała tytuł profesora nauk humanistycznych. Jeszcze w latach sześćdziesiątych Elżbieta Zawacka zajęła się gromadzeniem materiałów historycznych dokumentujących działalność Armii Krajowej w czasie wojny, jako emerytka powróciła do tej pracy. Dzięki jej zaangażowaniu grono kilku osób w Toruniu zainicjowało, w końcu 1988 r., powstanie ogólnopolskiego stowarzyszenia byłych żołnierzy Armii Krajowej (obecnie Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej), w którym pełniła funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego.

Profesor Elżbieta Zawacka została dwukrotnie odznaczona Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z gwiazdą, Orderem Orła Białego.

3 maja 2006 roku Prezydent RP, Lech Kaczyński mianował ją na stopień generała brygady.

Została wówczas drugą po Marii Wittek kobietą – generałem w historii Wojska Polskiego.

W 1990 roku z jej inicjatywy powstała Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służbie Polek w Toruniu, obecnie Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.

Gen. bryg. Elżbieta Zawacka jest fundatorką pomnika Wojskowej Służby Kobiet w Warszawie.

Zmarła 10.01.2009r. w Toruniu, gdzie została pochowana. Ceremonia pogrzebowa miała charakter wojskowy.

Po wysłuchaniu prelekcji  Andrzeja Poraniewskiego przyszedł czas aby obejrzeć wystawę reprodukcji obrazów kobiet w malarstwie europejskim wykonanych różnymi technikami przez różnych artystów.

Na następne posiady zapraszamy do Galerii Pod Groniem w Jaworzu przy ul. Zajęczej 06.04.2014r. na godz. 15.00. spotkamy się z Grzegorzem Studnickim, który opowie nam o tradycyjnych potrawach na Śląsku Cieszyńskim.

Marcin Biłek