2014.11.16 – prof. Daniel Kadłubiec – Folklor i jego zróżnicowanie

FOLKLOR I JEGO ZRÓŻNICOWANIE.

Wyjątkowo w sobotę 15 listopada 2014r.o godz. 16.00, Grażyna Matwiejczyk przywitała prof. Daniela Kadłubca i przybyłych na spotkanie członków oraz sympatyków Towarzystwa Miłośników Jaworza.

Prof. Karol Daniel Kadłubiec (ur. 22 lipca 1937 w Karpętnej) – polski etnograf i historyk literatury, badacz kultury, folkloru i gwary Śląska Cieszyńskiego.

Syn Jana Kadłubca, polskiego nauczyciela i działacza społecznego. Ukończył polską szkołę podstawową w Bystrzycy, polskie liceum w Czeskim Cieszynie w 1955 roku i filologię słowiańską na Uniwersytecie Karola w Pradze w 1960 roku. W 1994 roku uzyskał tytuł profesora.

Pracował na Instytucie Pedagogicznym na Uniwersytecie Ostrawskim od 1964 roku, później na Uniwersytecie Karola w Pradze. W latach 1990-1992 był kierownikiem Katedry Polonistyki i Folklorystyki, a od 1990 roku kierownikiem Instytutu Badań Etnikum Polskiego Uniwersytetu Ostrawskiego. W 1996 roku został kierownikiem Zakładu Folklorystyki Ogólnej i Stosowanej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach – Filii w Cieszynie. Pracuje także w Katedrze Pedagogiki, Psychologii i Antropologii Wydziału Humanistyczno-Społecznego Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Jest aktywnym członkiem Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego. Został między innymi uhonorowany w roku 2002 Laurem Złotej Cieszynianki, a w roku 2012 Śląskim Szmaragdem.

Profesor  przybył do nas do Jaworza już po raz piąty, poprzednio gościł u nas w latach:

– 2009 i mówił na temat p. Anieli Kupiec i opowieści regionalnych,

– 2011 opowiadał o obrzędowości od Bożego Narodzenia do Wielkanocy,

– 2012 przedstawił sylwetkę najwybitniejszego polskiego socjologa prof. Jana Szczepańskiego,

– 2013 mówił o problemach językowych na Ziemi Cieszyńskiej w tym o gwarze.

Nasz gość rozpoczął cytatem prof. Jana Szczepańskiego, który powiedział, że gwara i kultura to jest kultura ocalenia narodowego. Śląsk Cieszyński był przez ponad 600 lat pod obcym panowaniem ale dzięki gwarze i kulturze ludowej zachował polską mowę i zwyczaje. Ludność zamieszkująca te tereny była świadoma swojej polskości poprzez kultywowanie tradycji oraz poprzez używanie w mowie potocznej języka polskiego. Na terenie Śląska Cieszyńskiego największą rolę w zachowaniu tradycji odegrali wykształceni chłopi, którzy w bardzo dużej większości umieli czytać i pisać co na owe czasy było ewenementem. Drugą grupą podtrzymującą polskość tych ziem byli nauczyciele wywodzący się z tych terenów. Z bardziej znanych i cenionych autorów i zbieraczy zwyczajów Śląska Cieszyńskiego byli Jan Broda autor „Zapiśników”, Jakub Galacz zapisywał teksty pieśni ludowych oraz opisywał wesela, Andrzej Cienciała zebrał 402 pieśni z okolic Cieszyna, Józef Ondrusz zebrał i spisał ok. 10 tys. przysłów.Mówił także o stroju Śląska Cieszyńskiego. Wyróżniamy cztery zasadnicze stroje są to:

– strój góralski – Koniaków, Jaworzynka, Istebna, Hrcava, Łomna – charakteryzuje się on zwiewnością oraz przyległością do ciała,

– strój jabłonkowski (inaczej Jackowski) jest strojem mieszczańskim wzorowanym na strojach węgierskich,

– strój cieszyński – jego dzisiejszy wygląd ukształtował się pod koniec XIX wieku jest to strój najbogatszy, najdostojniejszy i majestatyczny wzorowany na stroju wiedeńskim (Cieszyn w tym okresie nazywano „Małym Wiedniem”),

– strój dolno cieszyński – z okolic Karwiny i Bogumina jest podobny do stroju górnośląskiego z okolic Raciborza i Gliwic.

Omówił pieśni ludowe, z których większość zaśpiewał i opisał tańce. Tańce Śląska Cieszyńskiego dzielą się na tańce góralskie szybkie i skoczne; tańce cieszyńskie wzorowane na tańcach wiedeńskich oraz bawarskich, a także węgierskich w związku z bliskością granicy z Górnymi Węgrami; tańce dolno cieszyńskie głównie mazurki. Janina Marcinkowa założycielka i wieloletnia kierowniczka „Zespołu Regionalnego Ziemi Cieszyńskiej” zebrała około 400 tańców. Pieśni również dzielą się na góralskie arytmiczne, środkowo cieszyńskie wzorowane na pieśniach wiedeńskich, dolno cieszyńskie, hymnowe „Szumi jawor szumi”, „Ojcowski dom”, „Płyniesz Olzo po dolinie”.

Obrzędowość na Śląsku Cieszyńskim wiązała się również z obrzędami weselnymi, w czasie którego najważniejsze były mowy, oracje, toasty, pieśni, przyśpiewki.

Na zakończenie swojej prelekcji profesor ze smutkiem stwierdził, że nasze dzieci nie znają gwary, pieśni i tańców, a strój, gwara, tańce i pieśni dopełniają całości człowieka.

Po wysłuchaniu wykładu prof. Daniela Kadłubca można było obejrzeć wystawę prac Anny Brudny wykonanych haftem gobelinowym oraz był czas na pytania i dyskusję przy kawie i kołoczu.

Na następne posiady zapraszamy do Galerii Pod Groniem w Jaworzu przy ul. Zajęczej 14.12.2014r. na godz. 15.00. Tematem spotkania będzie „Obrzędowość na Śląsku Cieszyńskim cz. II. Prelegentką będzie Halina Szotek.

Marcin Biłek