2015.12.13 – Leopold Kłoda – 200 lat po Kongresie Wiedeńskim

PRZYPOMNIENIE KONGRESU WIEDEŃSKIEGO I KILKA UWAG O XIX WIECZNEJ GALICJI.

Wszystkie wojny toczone w Europie kończyły się zazwyczaj podpisywaniem pokoju, a wielkie zawieruchy wojenne obejmujące prawie cały kontynent kończono kongresami czy konferencjami organizowanymi przez zwycięzców, na których ustalano winnych, wysokość odszkodowań, oraz ustalano nowy ład i porządek. Jako przykład niech posłuży Konferencja Pokojowa w Paryżu ( 1919-1921 ) po I Wojnie Światowej czy Konferencja Pokojowa w Poczdamie w 1945 roku, poprzedzona spotkaniami w Teheranie i Jałcie, po II Wojnie Światowej.

Pierwszym przykładem ułożenia na nowo spraw europejskich po Wojnach Napoleońskich na początku XIX wieku był Kongres Wiedeński 1815 r. W 2015 roku minęło 200 lat od tego pamiętnego dla Europejczyków i dla Polaków wydarzenia, a mimo to nasze media nie poświęciły  temu żadnej uwagi.

Europa była po wojnach napoleońskich i wielkich bitwach: z Austrią w 1805 roku pod Austerlitz/Morawy- Sławków/, z Prusami 1809  pod Jeną i Auerstad, z Rosja 1812 r – 1813r pod Borodino i odwrót Napoleona z Moskwy. Bitwa Narodów pod Lipskiem w 1813r. i klęska wojsk francuskich pod Vaterlo w Belgii zakończyły pasmo zwycięstw i porażek tego wielkiego wodza, który chciał być cesarzem całej Europy.

Sprawa polska była również ważnym problemem dla naszych sąsiadów pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Państwo źle rządzone, o słabym sejmie, z silną pozycją magnatów i „liberum veto”, niezdolne do reform, musiało stać się łupem silniejszych sąsiadów. I rozbiór dokonany został przez Austrię, Rosję i Prusy w 1772 roku. Nie pomógł Sejm Czteroletni i uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Po Targowicy z udziałem Rosji i Prus dokonano w 1793 roku II rozbioru Polski. Zakończone klęską Powstanie Kościuszkowskie spowodowało ostateczne  podzielenie ziem naszego kraju miedzy trzech zaborców w 1795roku. Polska zniknęła z mapy Europy jako państwo na 123 lata i nie zmieniły tego nasze sojusze z Napoleonem. Sprawa polska znalazła również swoje miejsce na Kongresie Wiedeńskim.

Kongres Wiedeński miał uporządkować skomplikowane problemy dynastyczne, ustrojowe i graniczne w ponapoleońskiej Europie. Jego organizatorzy mieli nadzieję, że podjęte w Wiedniu decyzję stworzą podstawy trwałego pokoju na kontynencie.

Uczestniczyło w nim przedstawicielstwo 16 państw europejskich.  Car Rosji Aleksander I Romanow, Cesarz Austriacki Franciszek I Habsburg i minister Meternich, Król Pruski Fryderyk Wilhelm III Hohenzoler, Brytyjski minister spraw zagranicznych i przedstawiciel króla Francji – min. Taleirand. Kongres nie obradował na sesjach ale miedzy, bankietami, balami rautami stąd nazwano go kongresem tańczącym.

Jego postanowienia: – stworzenie stanu równowagi między mocarstwami by nie dopuścić do nowych wojen. / podpisano sojusz „Święte przymierze”/. Dokonano podziału terytorialnego Niderlandów i Włoch. Zagwarantowano neutralność Szwajcarii. Francja otrzymała status z przed rewolucji / powrót dynastii Burbonów /. Uchwalono deklaracje o zniesieniu niewolnictwa na terenach kolonialnych wprowadzoną w życie z dużym opóźnieniem.

W sprawie Polski: zatwierdzono stan rozbiorów kraju jak po III rozbiorze. Teren rosyjski nazwano Królestwo Polskie pod berłem cara. Prusy otrzymały Wielkopolskę, Ziemię Bydgoska Toruńską i Gdańsk. Austria Galicję zachodnią, wschodnią i Ziemię Włodzimierską stąd nazwa Galicja i Lodomeria z niemieckiego, co znaczy Ziemie Halicza i Włodzimierza. Galicja zachodnia rozciągała się od rzeki Białki po przemyskie/dzisiejsza granica południowo wschodnia/ Galicja wschodnia to rejon Lwowa, Stanisławowa i Tarnopola. Kraków do 1846 roku był miastem wolnym podległym zaborcom. Po tym roku włączony został do Austrii.

Kilka uwag Galicji: nazwa i obszar są nam już znane. Można powiedzieć, że od 1772 roku została zniesiona granica państwowa między Śl. Cieszyńskim a ziemiami na wschód od Białki. Granica ta istniała od XIV wieku, kiedy po rozbiciu dzielnicowym ani Władysław Łokietek ani Kazimierz Wielki nie zdołali przyłączyć Śląska w tym Śląska Cieszyńskiego do Polski.

Ustrój polityczny: sytuację polityczną można podzielić na 2 okresy: do Wiosny Ludów 1848 i 1861 roku oraz czas po 1861 roku.

W pierwszym okresie na czele Galicji stał austriacki gubernator, teren podzielono na obwody-cyrkuły, którymi kierowali austriaccy starostowie. Do ich podstawowych obowiązków należało ściąganie podatków i pobór rekruta oraz w miastach sądownictwo. Sądownictwem na wsi i utrzymaniem porządku zajmowali się właściciele ziemscy. Urzędnicy austriaccy umiejętnie podsycali antagonizm między miejscową ludnością a właścicielami ziemskimi pokazując równocześnie dobrotliwość cesarza Austrii. Bunty chłopskie w rejonie Tarnowa i Sądecczyzny z 1846 r. skierowane były przeciw miejscowemu ziemiaństwu. W 1848 roku dokonano w cesarstwie austriackim uwłaszczenia chłopów.

Po 1861 roku Galicja uzyskała autonomię, samorząd lokalny z Sejmem Krajowym we Lwowie, który  podejmował ustawy w zakresie lokalnym dotyczącym budżetu,  szkolnictwa, kultury, sądownictwa i administracji  gminnej.. Sejm zwoływał cesarz i zatwierdzał jego uchwały. Sejm z budżetu finansował miedzy innymi Teatr Lwowski, Zakład Naukowy im. Ossolińskich

we Lwowie czy Muzeum Narodowe w Krakowie. Od 1867 roku językiem urzędowym w Galicji był język polski używany w szkołach, administracji i sądownictwie. Duży konserwatyzm posłów i administracji współpracującej ściśle z rządem centralnym we Wiedniu i dworem cesarskim powodował iż ruchy niepodległościowe na tym obszarze były słabe. Natomiast chętnie przybywali do Galicji prześladowani uczestnicy powstań z zaboru rosyjskiego. Pod koniec XIX wieku powstały w Galicji partie ludowo chłopskie W. Witosa i narodowo demokratyczne Dmowskiego.

Co oznacza skrót czy też mit „Galicyjska Bieda”: Obszar Galicji- Północnowschodniej Austrii był najbardziej zapóźnionym i najbiedniejszym terenem cesarstwa, traktowany jak kolonia, służył do wyciskania podatków i poboru rekruta. W latach 1880-1914 wyemigrowało stąd wiele osób za pracą i lepszym życiem do Ameryki .

Kilka cyfr: W 1888roku liczba ludności wynosiła 6,4 mil. z czego 75% mieszkało na wsi, która miała jedną z największych przeciętnych zaludnienia w Europie. 50% dzieci umierało do 5 roku życia, 1 lekarz przypadał na 9 tyś mieszkańców, w wielu miastach powiatowych nie było szpitali, 33% miejscowości nie posiadało szkół a tam gdzie były to tylko jednoklasowe, jeden nauczyciel   przypadał na 91 uczniów. W 1900 roku przeciętna długość życia wynosiła 27 lat dla mężczyzn i 28,5 dla kobiet, stąd często nazwę Galicja i Lodomeria zamieniano na Golicja i Głodomeria.

Swobody obywatelskie i możliwość używania języka polskiego jako urzędowego wpłynęły wydatnie na rozwój życia kulturalnego i naukowego w Krakowie i Lwowie. Samo miasto Kraków rozpoczęło swój rozkwit w II poł. XIX wieku za sprawą prezydenta miasta prof. medycyny Józefa Ditla. Rozwój wiedzy balneologicznej spowodował powstanie uzdrowisk: Krynica, Szczawnica, Iwonicz, Żegiestów, Rabka. Rozwija się Zakopane. Powstają teatry: Teatr Stary, Teatr J. Słowackiego, Polska Akademia Sztuk Pięknych 1873 r. z rektorami  Matejko, Fałat, tworzą poeci Adam Asnyk, Stanisław Wyspiański, Michał Bałucki, Aleksander Fredro. We Lwowie pochowana jest na Cmentarzu Łyczakowskim Maria Konopnicka, Gabriela Zapolska. Wiele tuzów polskiej kultury i nauki tworzyło bądź otarło się o te dwa ważne ośrodki galicyjskie Kraków i Lwów.

W II połowie XIX wieku również do Jaworza, w czasie świetności naszego uzdrowiska przyjeżdżało wiele znanych postaci świata nauki i kultury z Galicji aby odpoczywać i reperować swoje zdrowie. Warto o tym przypominać przy różnych okazjach choćby i takich jak 200. rocznica Kongresu Wiedeńskiego.

Leopold Kłoda

/Skrót wystąpienia na posiadach TMJ z grudnia 2015 r./