2013.11.16 – prof. Daniel Kadłubiec – Język Polski i gwara na Ziemi Cieszyńskiej

JĘZYK POLSKI I GWARA NA ZIEMI CIESZYŃSKIEJ.

Prof. Karol Daniel Kadłubiec (ur. 22 lipca 1937 w Karpętnej) – polski etnograf i historyk literatury, badacz kultury, folkloru i gwary Śląska Cieszyńskiego po raz czwarty był gościem posiad organizowanych przez Towarzystwo Miłośników Jaworza w dn. 16.11.2013r. Prowadząca nasze posiady – Małgorzata Kobiela-Gryczka przywitała wszystkich przybyłych na spotkanie oraz przedstawiła naszego Gościa i temat, któryreferował: „O problemach językowych na Ziemi Cieszyńskiej w tym o gwarze”.

Syn Jana Kadłubca, polskiego nauczyciela i działacza społecznego. Ukończył polską szkołę podstawową w Bystrzycy, polskie liceum w Czeskim Cieszynie w 1955 roku i filologię słowiańską na Uniwersytecie Karola w Pradze w 1960 roku. W 1994 roku uzyskał tytuł profesora.

Pracował na Instytucie Pedagogicznym na Uniwersytecie Ostrawskim od 1964 roku, później na Uniwersytecie Karola w Pradze. W latach 1990-1992 był kierownikiem Katedry Polonistyki i Folklorystyki, a od 1990 roku kierownikiem Instytutu Badań Etnikum Polskiego Uniwersytetu Ostrawskiego. W 1996 roku został kierownikiem Zakładu Folklorystyki Ogólnej i Stosowanej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach – Filii w Cieszynie. Pracuje także w Katedrze Pedagogiki, Psychologii i Antropologii Wydziału Humanistyczno-Społecznego Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. Jest aktywnym członkiem Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego. Pan Profesor został między innymi uhonorowany w roku 2002 laurem Złotej Cieszynianki, a w roku 2012 Śląskim Szmaragdem.

Profesor w minionych latach  omawiał następujące tematy:

– 2009 – Anieli Kupiec i opowieści regionalnych,

– 2011 – obrzędowość od Bożego Narodzenia do Wielkanocy,

– 2012  – przedstawił sylwetkę najwybitniejszego polskiego socjologa prof. Jana Szczepańskiego.

Podczas dzisiejszego wykładu Profesor omówił  jak kształtowała się gwara Śląska Cieszyńskiego na przestrzeni dziejów.

Śląsk Cieszyński został odłączony od Państwa Polskiego w połowie XIV wieku i przyłączony do Korony Czeskiej. W roku 1526 Śląsk Cieszyński wraz z Państwem  Czeskim, którego był częścią zostaje włączony w skład Monarchii Austryjackiej, później Austrowęgierskiej i ten stan utrzymywał się aż do roku 1918 tj. do momentu przyłączenia do Polski. Język polski kształtował się na przestrzeni dziejów i ewoluował.

Mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego będąc odłączeni od reszty kraju posługiwali się językiem swoich przodków, który pozostał językiem XIV wieku – językiem Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego. Jak stwierdził Profesor każdy kto posługuje się gwarą Śląska Cieszyńskiego daje świadectwo kim jesteśmy i jak długo na tych ziemiach jesteśmy. Gwara Śląska Cieszyńskiego jest językiem ocalenia narodowego i każdy kto  przyczynia się do jej rozpowszechnienia zasługuje na ogromny szacunek. W latach po 1918 roku gwara była dyskryminowana i zwalczana najpierw w części Śląska Cieszyńskiego przyłączonej do Czechosłowacji a po II wojnie Światowej także przez władze Polski Ludowej, która miała być jednolita kulturowo, etnicznie i językowo. W dzisiejszych czasach mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego mają małą świadomość znaczenia gwary dla naszej tożsamości regionalnej. Na terenach Śląska Cieszyńskiego istnieje pojmowanie świata poprzez pryzmat języka tj. gwary Śląska Cieszyńskiego, małe dzieci uczą się świata i jego nazw od swoich dziadków i rodziców w gwarze. Dzieci uczące się od najmłodszych lat gwary wychowywane są w atmosferze „cieszyńskości” i szacunku do naszych przodków, którzy ten język zachowali. Bardzo dużą rolę w zachowaniu języka polskiego na terenach Śląska Cieszyńskiego miały książki Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego oraz księgi religijne Biblie, Postylle i Kancjonały. Na Śląsku Cieszyńskim język urzędowy ulegał zmianie, a język ludu czyli gwara pozostawał niezmienny od XIV wieku. Wydawane były również książki w gwarze Cieszyńskiej zrozumiałej dla większej części mieszkańców Śląska Cieszyńskiego na co dzień posługujących się językiem gwarowym.

Gwarę cieszyńską możemy podzielić na trzy główne nurty:

– gwarę góralską lub jabłonkowską będącą najbardziej archaicznym językiem, którą posługują się mieszkańcy gór,

– gwarę cieszyńską lub środkowo cieszyńską, którą posługują się mieszkańcy nizinnej części Śląska Cieszyńskiego

– gwarę północno cieszyńską, którą posługują się mieszkańcy od Karwiny aż do Bohumina.

Ciekawostką jest wykształtowanie się innej gwary na terenie Wisły.

Po tym wykładzie prof. Daniel Kadłubiec zaprezentował nam próbkę swoich możliwości w posługiwaniu się gwarą Śląska Cieszyńskiego, przedstawiając różnice w wymowie i nazwach różnych przedmiotów w zależności od miejsca z jakiego pochodzi dany wyraz.

Z powodu braku czasu Profesor nie zdążył przedstawić postaci Adama Wawrosza, poety piszącego w gwarze Śląska Cieszyńskiego wyrecytował tylko jeden jego wiersz.

Po wysłuchaniu wykładu prof. Daniela Kadłubca był czas na pytania, dyskusję, kawę i przepyszne kołocze. Bardzo wielu ciekawych informacji wysłuchało 35 osób członków i sympatyków Towarzystwa Miłośników Jaworza.

Zaproszenie

Na następne posiady zapraszamy do Galerii Pod Groniem w Gospodarstwie Agroturystycznym p. Steklów w Jaworzu na 15.12.2013r. na godz. 15.00. Tematem spotkania będzie wykład p. Haliny Szotek „Obrzędowość od kolebki do grobu” cz. I – Dzieciństwo.

Marcin Biłek